«Λογική και όχι βόμβες» | Άρθρο της Ολυμπίας Χουρσόγλου

Η στυγνή δολοφονία του 19χρονου Άλκη στην περιοχή Χαριλάου της Θεσσαλονίκης συγκλονίζει και έρχεται να προστεθεί σε μία σειρά ακραία βίαιων γεγονότων που λαμβάνουν χώρα σχεδόν καθημερινά. Το τραγικό συμβάν φαίνεται να αφορά οπαδικές διαφορές, ενώ σύμφωνα με τα ανακοινωθέντα από τα Μέσα, τα τρία νεαρά άτομα που χτυπήθηκαν, ρωτήθηκαν από επιβαίνοντες σε διερχόμενο όχημα που τους προσέγγισε, για την ομάδα που υποστηρίζουν. Όταν εκείνοι απάντησαν, δέχτηκαν την επίθεση, με τον 19χρονο να υποκύπτει επί τόπου στα τραύματά του, ενώ οι δύο φίλοι του, 19 και 20 ετών αντίστοιχα, να διακομίζονται τραυματισμένοι στο νοσοκομείο Παπανικολάου.

Ωμή βία! Βία χωρίς υπόβαθρο, χωρίς συνισταμένες, χωρίς σταματημό! Βία συναισθηματική, βία λεκτική, βία σωματική, βίαια και στυγερά εγκλήματα, πρόκληση πόνου εν γένει, παντού γύρω μας καθημερινά. Βία που ασκείται για να καμφθούν οι σωματικές, πνευματικές ψυχικές και ηθικές αντιστάσεις αυτού που την υφίσταται και να επιβάλει σε αυτόν την θέλησή του αυτός που την ασκεί.

Η βία, σε όποια μορφή κι αν ασκείται, δεν έλειψε, δυστυχώς, ποτέ από την ζωή του ανθρώπου, τόσο που να αποδίδεται από ορισμένους στη φύση του. Άλλοι, ωστόσο, πιστεύουν ότι είναι προϊόν του κοινωνικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Το δίλλημα για την εγγενή ή επίκτητη προέλευση της βιαιότητας έχει απασχολήσει θεωρητικούς της επιστήμης αλλά και πολλούς από εμάς τους πολίτες σε κάθε νέο άκουσμα για ξέσπασμά της. Η επιστήμη απαντά για την διαμόρφωση του ανθρώπου πως αυτή συμβαίνει σύμφωνα με τις γενετικές προδιαθέσεις και τις επιδράσεις που δέχεται από το περιβάλλον στο οποίο ζει, οι οποίες παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξή του. Γιατί, ακόμα κι αν έχει ο άνθρωπος ενστικτώδεις τάσεις προς κάποια συμπεριφορά, οι τάσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο και αναπόφευκτο να εκδηλωθούν, επειδή ο άνθρωπος έχει λογική και έχει καθιερώσει πολιτισμένους τρόπους συμπεριφοράς και άρα μπορεί να ελέγχει και να τιθασεύει τα ένστικτά του. Αυτό ισχύει και για την επιθετικότητα και τη βιαιότητα.

Που οφείλονται οι εκδηλώσεις βίας στην εποχή μας;

Η έκρηξη των ποικιλόμορφων περιστατικών βίας στην εποχή μας, δεν είναι τυχαία. Η βιαιότητα δεν είναι λογική εκδήλωση του ανθρώπου, ούτε αρμόζει σ’ αυτόν. Γιατί, λοιπόν, υφίσταται; Τι έχει κάνει τον άνθρωπο να χάσει τον αυτοέλεγχο και να λειτουργεί ανεξέλεγκτα;

Οι σύγχρονες συνθήκες ζωής που κυοφορούν και γεννούν αποτρόπαια εγκλήματα, όπως το τραγικό συμβάν αναφοράς, φέρουν μεγάλη ευθύνη. Έλλειψη ηθικών αναστολών, όπου ανηθικότητα και βία συμπορεύονται. Αγάπη, δικαιοσύνη, ελευθερία﮲ ηθικές αξίες που σήμερα αμφισβητούνται, σχετικοποιούνται, υποχωρούν και παύουν να είναι γνώμονας στη συμπεριφορά του ανθρώπου. Πάθη και εξαρτήσεις, όπως το μίσος, η μνησικακία, η εκδικητικότητα, ο φθόνος, ο παράφορος έρωτας, η ζήλια ή το πάθος για ουσίες ή δραστηριότητες, ο φανατισμός. Η απληστία, η πλεονεξία, η βουλιμία για το κέρδος με κάθε τρόπο, εξωθούν σε αναγωγή του «κέρδους» ως υπέρτατης αξίας, ανώτερης από την αξία της ίδιας της ζωής. Η φτώχεια ως κατάσταση ανέχειας και στέρησης είναι από μόνη της βία που επιβάλλεται σε ομάδες του πληθυσμού, αφού παραβιάζει θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα αξιοπρεπούς διαβίωσης, μόρφωσης, περίθαλψης, κοινωνικής ένταξης, δημιουργώντας ικανό άλλοθι επιστροφής της βίας αυτής στην κοινωνία. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα σε άτομα ή «ομάδες» που αποδύονται σε έναν αδιάλειπτο αγώνα επικράτησης, όπου αρχές, αξίες και ιδανικά θυσιάζονται στον βωμό της απόκτησης δύναμης, αξιωμάτων, επιρροής. Η μισαλλοδοξία και ο φανατισμός, που οδήγησαν ένα παλικάρι 19 χρονών στον θάνατο και που δεν περιορίζονται σε αθλητικές, αλλά αφορούν εξίσου εθνικές, φυλετικές, πολιτικές και ιδεολογικές διαφορές, οι οποίες με την κατάλληλη υποδαύλιση, προκαλούν συρράξεις, με καταστροφικά αποτελέσματα. Οι συνθήκες διαβίωσης στις αφιλόξενες μεγαλουπόλεις με τους γρήγορους ρυθμούς ζωής, το άγχος, την ανωνυμία των πολιτών, την ανασφάλεια, την απομάκρυνση από την φύση και τον πολιτισμό, τον συνωστισμό, την χαλάρωση του οικογενειακού δεσμού, οδηγούν σε συσσώρευση πίεσης που μπορεί να ωθήσει σε ανεξέλεγκτα ξεσπάσματα. Η ακατάπαυστη προβολή βίας στις ειδήσεις, οι εικόνες ωμής βίας, οι «ήρωες» που ενσαρκώνουν τα σύγχρονα πρότυπα του δυναμικού, του ανυποχώρητου, του αδίστακτου, προκειμένου να επιτύχει τον σκοπό του, ανθρώπου, εθίζουν τον θεατή σε μία αποδοχή όλων αυτών ως φυσιολογικών, προκαλώντας τα πάθη και τα ένστικτά του. Η αναγωγή της βίας σε ιδεολογία από οπαδούς ομάδων που για χρόνια είναι θιασώτες αυτής, καλλιεργούν ιδεολογίες μίσους και χωρίζουν τους ανθρώπους μανιχαϊστικά σε «εμάς» και στους «άλλους», στους «καλούς» και στους «κακούς», στους «σωστούς» και τους «λάθος».

Ποιες είναι οι επιπτώσεις της βίας;

Η βία επιφέρει ανθρώπινα θύματα, πόνο και δυστυχία. Ειδεχθή εγκλήματα, όπως η δολοφονία του νεαρού παιδιού στην Θεσσαλονίκη επειδή απλώς ήταν ο «άλλος» κόντρα στο «εμείς», καταστρέφουν οικογένειες και αποσαθρώνουν κοινωνίες, σημαδεύουν τους ανθρώπους, δημιουργούν καχυποψία, ανασφάλεια και τελικά ηθική και ψυχική διαστροφή. Χρέος μας είναι να απαλλαγούμε από τον βραχνά της βίας μέσω της πρόληψης των αιτιών που την προκαλούν, εφόσον αυτές σήμερα είναι πιο ορατές από ποτέ και μαστιγώνουν το μέλλον της κοινωνίας μας.

Προτάσεις για την καταπολέμηση της βίας:

Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για την καταπολέμηση της βίας είναι η συνειδητοποίηση, καταρχάς, πως κανένα πρόβλημα στις σχέσεις των ανθρώπων δεν λύνεται με την άσκηση βίας. Η βία γεννάει βία. Θα το συνειδητοποιήσει καλύτερα αυτό, το άτομο αν καλλιεργηθεί το πνεύμα και το ήθος του, ώστε να είναι σε θέση όχι μόνο να εκτιμά την αξία της ειρηνικής διευθέτησης των διαφορών, αλλά και να την επιδιώκει, χωρίς να νιώθει ότι μειονεκτεί, πως είναι αδύναμος ή δειλός. Απεναντίας, αυτή είναι πολιτισμένη συμπεριφορά και αυτή αρμόζει σε ανώτερο ον. Άρα, αμέσως έρχεται στο προσκήνιο η ανάγκη πολιτιστικής καλλιέργειας και αγωγής. Πρέπει να επιζητήσουμε την καλλιέργεια που είναι αντίθετη με την ιδέα ότι ο αγαθός και ο κακός μπορούν να χρησιμοποιούν τις ίδιες μεθόδους για να πετύχουν διαμετρικά αντίθετους σκοπούς. Αντίθετη με την έξαψη του πάθους, αντίθετη με τα πρότυπα του ισχυρού που επιβάλλει βίαια τη θέλησή του, αντίθετη με τη σκέψη πως μπορούμε να αποκτήσουμε δύναμη, πλούτο και δόξα ανταγωνιζόμενοι σκληρά με άλλους ανθρώπους. Η πρυτάνευση της λογικής, λοιπόν, η νηφάλια κρίση και σκέψη, υποδεικνύει στον άνθρωπο συνετές ενέργειες και όχι αντιδράσεις πανικού και υστερίας. Κυρίως, όμως, η λογική εμπνέει στον άνθρωπο το καθήκον του σεβασμού απέναντι στον συνάνθρωπο. Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κυρίαρχα, θα αποτινάξει το πέπλο πίσω από το οποίο κρύβεται κάθε μορφής βία. Μόρφωση, δουλειά, ευημερία, ισότητα και σεβασμός της αξιοπρέπειας όλων των ανθρώπων είναι αναγκαίοι όροι για την πρόληψη και τον περιορισμό της βίας.

Επιλογικά, δεν θα απαλλαγούμε από την βία αν δεν αυξήσουμε τις γνώσεις μας για την φύση και την κοινωνία, που θα μας βοηθήσουν να συνειδητοποιήσουμε τις δυσκολίες που οφείλουμε να ξεπεράσουμε για να μεταμορφώσουμε τον κόσμο. «Δεν είναι δυνατόν να μεταβάλουμε τον κόσμο αν δεν ξέρουμε καλά την κοινωνία στην οποία ζούμε κι αν δεν γνωρίζουμε ακριβώς πώς και πότε να τη μεταμορφώσουμε. Υψώνοντας σημαίες, χτυπώντας γροθιές στο τραπέζι, καταστρέφοντας και λεηλατώντας, δεν είναι δυνατό να έχουμε αυτήν την αλλαγή. Δεν είναι ούτε οι βόμβες ούτε τα πυροβόλα όπλα τα μέσα εκείνα που μεταβάλλουν την ιστορία, αλλά η νοημοσύνη, η λογική, η διαλεκτική, με μια λέξη η πνευματική καλλιέργεια και, μερικές φορές, η φαντασία» (P.Grassi). ΟΛΥΜΠΙΑ ΧΡ. ΧΟΥΡΣΟΓΛΟΥ